Demans belirli bir hastalýk deðildir, daha ziyade günlük aktiviteleri engelleyen hatýrlama, düþünme veya karar verme yeteneðinin bozulmasý için genel bir terimdir.
Demans nedir? Ýþte demansýn belirtileri ve tedavisi…
Alzheimer hastalýðý demansýn en yaygýn türüdür. Demans çoðunlukla yaþlý yetiþkinleri etkilese de normal yaþlanmanýn bir parçasý deðildir.
Demans ne kadar yaygýn?
En az 65 yaþýnda olanlar arasýnda 2014 yýlýnda demanslý tahmini 5 milyon yetiþkin var ve 2060 yýlýna kadar yaklaþýk 14 milyon olacaðý tahmin ediliyor.
Demans yaþlanmanýn normal bir parçasý mý?
Hayýr, birçok yaþlý yetiþkin tüm hayatlarýný bunama geliþtirmeden yaþar. Normal yaþlanma, kaslarýn ve kemiklerin zayýflamasýný, atardamarlarýn ve damarlarýn sertleþmesini ve þu þekilde gösterilebilecek yaþa baðlý bazý hafýza deðiþikliklerini içerebilir:
Bir kelime bulmakta zorlanmak ama daha sonra hatýrlamak. Bazen araba anahtarlarýný yanlýþ yerleþtirmek. En son olaylarý unutmak. Bir tanýdýðýn adýný unutmak…
Normalde, yýllar içinde inþa edilen bilgi ve deneyimler, eski anýlar ve dil bozulmadan kalýrdý…
Ýþte demansýn belirtileri ve tedavisi
Demans genel bir terim olduðu için belirtileri kiþiden kiþiye büyük farklýlýklar gösterebilir. Demansý olan kiþilerin þu sorunlarý vardýr; Hafýza sorunlarý, dikkat eksikliði, iletiþim sýkýntýsý, akýl yürütme, yargýlama ve problem çözme, görmede yaþa baðlý tipik deðiþikliklerin ötesinde görsel algý
Demansa iþaret edebilecek belirtiler þunlarý içerir; Tanýdýk bir mahallede kaybolmak, tanýdýk nesnelere atýfta bulunmak için alýþýlmadýk kelimeler kullanmak, yakýn bir aile üyesinin veya arkadaþýnýn adýný unutmak, eski anýlarý unutmak, görevleri baðýmsýz olarak tamamlayamamak baþlýca demans iþaretleridir…
Demans için bilinen en güçlü risk faktörü artan yaþtýr ve çoðu vaka 65 yaþ ve üzerindekileri etkiler.
Demansý olan ebeveynleri veya kardeþleri olan kiþilerin demans geliþtirmesi daha olasýdýr.
Daha yaþlý Afrikalý Amerikalýlarýn demansa sahip olma olasýlýðý beyazlardan iki kat daha fazladýr. Hispaniklerin demansa sahip olma olasýlýðý beyazlardan 1,5 kat daha fazladýr.
Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve sigara, uygun þekilde tedavi edilmezse bunama riskini artýrýr.
Kafa yaralanmalarý, özellikle þiddetliyse veya tekrarlanýyorsa bunama riskini artýrabilir.
Nasýl teþhis edilir?
Bir saðlýk hizmeti saðlayýcýsý, endiþe nedeni olup olmadýðýný görmek için dikkat, hafýza, problem çözme ve diðer biliþsel yetenekler üzerinde testler yapabilir. Fizik muayene, kan testleri ve CT veya MRI gibi beyin taramalarý altta yatan bir nedeni belirlemeye yardýmcý olabilir.
En yaygýn türleri nelerdir?
Alzheimer hastalýðý: Bu, vakalarýn yüzde 60 ila 80'ini oluþturan demansýn en yaygýn nedenidir. Beyindeki belirli deðiþikliklerden kaynaklanýr. Ticari marka semptomu, dakikalar veya saatler önce meydana gelen bir konuþma gibi son olaylarý hatýrlamakta güçlük çekerken, daha uzak anýlarý hatýrlamakta zorluk hastalýðýn ilerleyen dönemlerinde ortaya çýkar. Yürüme veya konuþma zorluðu veya kiþilik deðiþiklikleri gibi diðer endiþeler de daha sonra ortaya çýkar. Aile öyküsü en önemli risk faktörüdür. Alzheimer hastalýðý olan birinci derece bir akrabaya sahip olmak, Alzheimer hastalýðýna yakalanma riskini yüzde 10 ila 30 oranýnda artýrýr.
Vasküler demans: Demans vakalarýnýn yaklaþýk yüzde 10'u felç veya beyne kan akýþýyla ilgili diðer sorunlarla baðlantýlýdýr. Diyabet, yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol de risk faktörleridir. Belirtiler, etkilenen beynin alanýna ve boyutuna baðlý olarak deðiþir. Hastalýk aþamalý bir þekilde ilerler, yani kiþi daha fazla felç veya mini vuruþ aldýkça semptomlar aniden daha da kötüleþir.
Lewy vücut demansý: Hafýza kaybý gibi daha tipik semptomlara ek olarak, bu tür bunama hastalarýnda tutukluk veya titreme gibi hareket veya denge sorunlarý olabilir. Birçok insan, gündüz uyku hali, kafa karýþýklýðý veya dik dik bakma nöbetleri de dahil olmak üzere uyanýklýkta deðiþiklikler yaþar. Ayrýca geceleri uyumakta zorluk çekebilir veya görsel halüsinasyonlar (gerçekte orada olmayan insanlarý, nesneleri veya þekilleri görme) yaþayabilirler.
Fronto-temporal demans: Bu tip demans, beynin etkilediði kýsým nedeniyle çoðunlukla kiþilik ve davranýþ deðiþikliklerine yol açar. Bu duruma sahip kiþiler kendilerini utandýrabilir veya uygunsuz davranabilir. Örneðin, önceden tedbirli bir kiþi saldýrgan yorumlar yapabilir ve evde veya iþte sorumluluklarýný ihmal edebilir. Konuþma veya anlama gibi dil becerilerinde de sorunlar olabilir.
Karýþýk demans: Bazen, özellikle 80 yaþ ve üzerindeki kiþilerde, beyinde ayný anda birden fazla demans türü bulunur. Örneðin, bir kiþi Alzheimer hastalýðý ve vasküler demansa sahip olabilir. Bir demans tipinin semptomlarý en belirgin olabileceðinden veya baþka bir tipteki semptomlarla örtüþebileceðinden, bir kiþinin karma demansý olduðu her zaman açýk deðildir. Hastalýðýn ilerlemesi, bir tür demanstan daha hýzlý olabilir.
Geri döndürülebilir nedenler. Demansý olan kiþilerde, ilacýn yan etkisi, beyinde artan basýnç, vitamin eksikliði ve tiroid hormon dengesizliði gibi geri döndürülebilir bir altta yatan neden olabilir. Týbbi hizmet saðlayýcýlar, bunama ile ilgili hastalarda geri döndürülebilir nedenler için tarama yapmalýdýr.
Demans nasýl tedavi edilir?
Demansýn tedavisi altta yatan nedene baðlýdýr. Alzheimer hastalýðý gibi nörodejeneratif demanslarýn tedavisi yoktur, ancak beyni korumaya veya kaygý veya davranýþ deðiþiklikleri gibi semptomlarý yönetmeye yardýmcý olabilecek ilaçlar vardýr. Daha fazla tedavi seçeneði geliþtirmek için araþtýrmalar devam etmektedir.
Düzenli egzersiz, saðlýklý beslenme ve sosyal iliþkileri sürdürmeyi içeren saðlýklý bir yaþam tarzý sürmek, kronik hastalýklara yakalanma olasýlýðýný azaltýr ve bunama hastalarýnýn sayýsýný azaltabilir.
